قول و غزل در ساز و سخن

«عبدالوهاب شهیدی»، خلاّق و نوآور در دکوراسیونِ آوازینگارش: محمدرضا ممتازواحداگر آوازخوان را به‌مثابه‌ی یک «دکوراتور» (Dekorātor) درنظر بگیریم، اولین کارِ او - شاید - تغییر «دکورِ» صحنه‌ی آواز باشد. اما دکوری از پیش تثبیت شده‌ (منظور "ردیف موسیقی ملی" است) که تمامی چیدمان، آذین، زینت و آرایه‌های آن، دقیقاً در سر جای خود است و سختی این تغییرِ چیدمان، دقیقاً در همین نکته است که دکوراتور (آوازخوان) موظف است دو قانون مهمّ را در تغییرِ دکوراسیونِ خود اِعمال نماید؛ صیانت از «اصالت» و حراست از «وجاهت».اما اصالت و وجاهتِ در چه؟! «اصالت» در نوبت‌و‌ترتیب‌خوانی و قائل و قائم بودنِ بر سنت‌های ناب موسیقی کلاسیک ایرانی و «وجاهت» در پاسداری و نگاهبانیِ امانتدارانه از اصالتی که رُکنِ رکینِ فرهنگی و اصلِ مسلّمِ تمدن بشری یعنی «موسیقی» است. هنری که در زمره «میراث ناملموس بشری» بوده و از جمله هنرهایی است که «زنده» است! ۱حال در مورد استادِ پیشکسوت و آوازخوانِ صاحب‌سبک شادروان «عبدالوهاب شهیدی» (متولد اول مهر ۱۳۰۱ و درگذشته در بامداد ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۰)، این تغییرِ دکوراسیون (Dekorāsiyon) از ایشان دکوراتوری (Dekorātor) ساخت که با این‌که بیش از چهار دهه از سکوت اجباری‌اش گذشت، اما تا ابد نُقلِ مجالسِ آوازدوستان خواهد بود.شهیدی از آنجا که از دانش‌آموختگانِ رشته‌ی تئاتر و نمایش بود از حال و هوای این هنر به‌ویژه هنرِ آواگری (Vocalization) در آواز بسیار بهره برد و با ملحوظ ساختنِ این حالات و حرکات در آوازش، از تأثیراتِ نوازندگی بر فضای آواز غافل نشد. شهیدی به‌غیر از آشنایی با نواختن ساز سنتور، به‌نوازندگی عمیق با ساز عود نیز مشغول شد و حداعلای نوازندگی این ساز نه‌تنها در تغییرِ دکوراسیونِ آوازش که قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

رویکرد هنری پژوهش‌بنیانمحمدرضا ممتازواحد | آلبوم صوتی «تاتی‌تاتی» به‌همراه کتاب ‌ترانه‌ها و نت‌‌ قطعات، توسط نشر بازی و اندیشه منتشر شد‌. این اثر شامل ده قطعه است که هشت قطعه‌ی آن با سه‌تار و سازهای کوبه‌ای و دو قطعه با تار و تنبک اجرا شده‌ است. تاتی‌تاتی، به‌آهنگسازی، ترانه‌سرایی و خوانندگی «سولمازنراقی»، نوازندگی سه‌تار حمید خوانساری، تار فرزاد کبیری، تنبک و دایره‌ی داود قهرودی و زنبورک و کالیمبای امیرحسین کیان‌پور ، اسفند ۱۳۹۹ روانه‌ی بازار شد.بعد از رُخدادِ ۱۳۵۷ و به‌دلیل تغییر و تحولات رویداده در نحوه‌ی سیاست‌گذاری فرهنگی، تولید آثار موسیقی بیشتر در حیطه‌ی موسیقی دستگاهی (با نگرش رپرتواریک) و تا حدی هم در زمینه‌ی موسیقی کلاسیک غربی و سرودها رقم خورد و حتی موسیقی فولکلوریک نیز به‌حاشیه رانده شد. خوشبختانه در طی دو دهه‌ی اخیر، برخی از نخبگان فرهنگی درخصوص ضرورت و التزامِ پرداخت به‌موسیقی عامیانه، همت خویش را به‌بذل عمل نهادند و هریک به‌فراخورِ رویکرد و نگرشِ هنری‌شان، ابعاد موسیقایی و فراموسیقایی «عامیانگی در موسیقی» را مورد تدقیق و تعمیق قرار دادند.بانو «سولماز‌ نراقی»؛ شاعر، نویسنده و هنرمند میان‌رشته‌ای است که درحوزه‌ی ادبیات و موسیقی کودک، فعالیت حرفه‌ای دارد. او سروده‌ها و داستان‌های خود را با سه‌تار اجرا می‌کند و در این راستا از برخی ظرفیت‌های کمتر بالفعل شده‌ی موسیقی ایرانی در ساخت و اجرای آثار کودکانه بهره گرفته که‌ البته رهیافت هنری وی از نمایش‌های موزیکال و آهنگینِ فرهنگ عامه نیز، بی‌تأثیر نیست. آن‌چیز که رویکرد موسیقایی سولماز نراقی را متمایزتر جلوه می‌دهد پرفورمنس تک‌نفره‌‌ی وی با ساز سه‌تار همراه با آوازِ خویش است‌. همچنین شیوه‌‌ی بیانی کلام و نحوه‌ی نق قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

یادکردی از پروفسور«هرمز فرهت» بر بال اندیشه‌های موسیقی‌شناسیِ یک مهاجر نگارش: محمدرضا ممتازواحد «دستگاه در موسیقی ایرانی»، نام کتابی است از آهنگساز و موسیقی‌شناس سرشناس پروفسور«هرمز فرهت» (متولد 18 امرداد 1307 ه.ش) که با ترجمه‌ی ارزنده و روانِ «مهدی پورمحمد» و توسط انتشارات پارت روانه بازار کتاب گردید. چاپ سوم این کتاب، تابستان 86 منتشر شد که در دست نگارنده است. قبل از ورود به‌مبحث اصلی بایستی یادی کرد از شادروان«حسن مفیدی» ناشر محترم این کتاب که سالیان قول و غزل در ساز و سخن...

در آستانه‌ی ۱۰ امرداد، زادروز استاد «قنبری‌مهر»قائم و قائل به‌اصالت ساز و صدادهی آن نگارش: محمدرضا ممتازواحد چند سالِ گذشته، نوشتاری از راقم این سطور برای یکی از نشریات تخصصی گرافیک تدوین و نگارش شد که متأسفانه با توجه به‌وضعیت نه‌چندان مناسبِ مطبوعات در حال حاضر، آن نشریه به‌جزء یک شماره، هیچ‌گاه تداوم نیافت. سردبیر محترم آن نشریه («مرتضی محمدیان»- نویسنده و منتقدِ پیشکسوت و خلاقِ ادبیات، سینما و موسیقی) موضوعی را به‌نگارنده پیشنهاد داد که بیشتر بر ویژگی‌های بصری سازهای ایرانی دلالت داشت و ساز و آلات را از منظر ریخت‌شناسی (فُرم‌شناسی) مورد بحث و بررسی قرار می‌داد. البته شاید سوژه‌ی این نوشتار آن‌چنان که باید موضوعیت جدی و فنی‌ای نداشته باشد ولی شاید از منظری، دگراندیشی و دگربینی به‌سازهای موسیقی ایرانی و البته سازهای ملل دیگر را موجب و موجد سازد که حاصل تحقیقات و مطالعات راقمِ این سطور در نوشتاری تحت عنوانِ «به‌یاد پیرِ سازسازی ایران، «ابراهیم قنبری‌مهر» : تأملی بر الگوها و انگاره‌های تصویری سازها»، در مجله‌ی گزارش موسیقی شماره‌ی ۱۰۲ به‌چاپ رسید.با نگاهی متفاوت‌تر به‌تقسیم‌بندی‌های معمولِ سازهای ایرانی (سازهای مضرابی (زهی – زخمه‌ای و زهی- کوبی)، سازهای زهی- آرشه‌ای، سازهای بادی و سازهای ضربی)، درمی‌یابیم که اغلب سازهای هر گروه به‌لحاظ شکل و تصویر، شباهت بسیاری با هم دارند و شاید یکی از دلایلِ سیستمِ طبقه‌بندی سازها همین عامل باشد. مثلاً در گروهِ سازهای زهی- زخمه‌ای، شباهت ظاهری تنبور با دوتار و سه‌تار و اندک شباهتش با تار و عود (البته فارغ از تفاوت‌های فاحش در ارگانولوژیک هر یک از سازها با یکدیگر) به‌لحاظ مختصاتِ تصویری، تأمل‌برانگیز است. البته این شباهت ظاهری با ساز قانون به‌هیچ‌وجه مصداق نمی‌یابد که خود جای سئوال دارد؟! توضیحات فوق در حقیقت مقدمه‌ای بود برای مبحثی به نام «الگوها و انگاره‌های تصویری سازها». این مبحث، فارغ و فَرایِ از مباحث «سازشناسی» و «سازسازی» بوده ولی دقیقاً بر حُول هر دو مبحث در حال دَوَران است. با بررسی ریشه‌های پیدایش و تکامل سازها و به‌عبارتی سیر تکوینی و تکاملی سازها در هر قوم و مللی که مبحثِ مهم «کرونولوژی» سازها را در برمی‌گیرد، ناخودآگاه با تمدن، تاریخ فرهنگی، آداب و رسوم اجتماعی و روحیات آن قوم و ملل آشنا شده و تبادلات و تعاملاتِ فرهنگی هنری آنها، بیش از پیش آشکار خواهد شد. بررسی تاریخ موسیقی یک قوم، در حقیقت بررسی تاریخ تمدن و فرهنگ آن قوم بوده و بی‌تردید، «تکامل سازها بر تاریخ فرهنگ ملل مبتنی است.» (مسعودیه، ۱۳۸۳: ص ۲۲۷) به عنوان مثال ساز «تنبور»(تنبره) که معرب «تونبره»‌ی هندی است به‌معنی کدوی تلخ می‌باشد و به‌دلیل این که این ساز را اصالتاً از کدو می‌ساختند در حجاز به همین نام اشتهار یافت. قرن‌ها بعد «عبدالقادر مراغی» در کتاب «مقاصدالالحان» در توصیفِ «تنبور شروانیان» و «تنبور ترکیه» در قسمتی نوشته است: «.... و آن بر هیأت ا قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

پیش به‌سوی جشن ۸۰ سالگی «شجریان» بلبلانیم، که در موسم گل خاموشیم نگارش: محمدرضا ممتازواحددر خلوتی خوشایند که مطبوعِ حالِ هر اهل قلمی است، ضمن اطلاع از خبر خوشِ ترخیص استاد ارجمند «محمدرضا شجریان» از بیمارستان و تداومِ معالجات ایشان در منزل، آوازی از استاد نیز در فضای پیرامونم مترنم بود.  «ارغنون ساز فلک رهزن اهل هنر است/ چون از این غصه ننالیم و چرا نخروشیم؟!».... تقطیعات و تاکیداتِ کلامی و مایه‌گزینی محمدرضا شجریان در این قطعه‌ آواز، بسیار تامل‌برانگیز است. با عنایت به‌مضامینِ ژرف عرفانی در بیت مذکور که به‌نوعی واماندگی و درماندگی اهل هنر و «حیرتی آمیخته با فنا» را در برابر لحنِ موسیقی خلقت و بزرگ‌ نوازنده‌ی هستی به‌منصه‌ی ظهور می‌رساند، شجریان ضمن مایه‌گزینی مخالفِ سه‌گاه [و از آنجا که گوشه‌ی مخالف در دستگاه سه‌گاه با گوشه‌ی رضوی در دستگاه شور (با اندکی اختلاف در فواصل ملودیک، فونکسیون درجات و گردش نغمات) به‌اصطلاح تطابقِ مایگی (مُدال) دارد]، آواز و خوانشی را در «مخالف - رضوی» اتخاذ می‌دارد که ضمن ایجاد حالت تهورِ عرفانی در جانمایه و طرح‌مایه‌ی آهنگِ مخالف، ایجاد جُبن و عجز و تسلیم در برابر قدرت و اراده‌ی خُنیاگرِ هستی (یعنی ذات اقدس باریتعالی) را با مختصر حالات و حرکاتی از آهنگِ رضوی، تداعی و ترسیم می‌کند. جالب این‌که جوابِ آواز شجریان از جانب موسیقیِ طبیعت (صدای امواجِ دریا و مرغان دریایی) است زیرا مخاطبِ اول او در حقیقت، عالمِ طبیعت است. این حد از درک و دریافت از معانیِ پنهانِ ادبی و موسیقایی در دو ساحت شعر و موسیقی فارسی - که حقیقتاً بسیاری از آن‌ها قابل به‌تعیّن و تبیّن نیست و یا لااقل از گنجایش، ظرفیت و بضاعتِ راقم این سطور خارج است - ، این نکته را متوجه‌ی همه‌ی علاقمندان به‌موسیقی و آواز می‌سازد که هنر موسیقی ایرانی، بیش از هر چیزی، «هنرِ اندیشه»  است. خرسندیم که «محمدرضا شجریان» را داریم و ضمن آرزوی سلامتی و تندرستی برای وی و تمامی بیماران (همراه با امید و اشاعه‌ی انرژی مثبت)، به‌استقبالِ اول مهر ماه (زادروز استاد) و جشن هشتاد سالگی ایشان خواهیم رفت. این نوشتار به‌تاریخ پنجم شهریور ۱۳۹۹، در پایگاه تحلیلی_خبری موسیقی فارس منتشر شد. + نوشته شده در سه شنبه ۱۸ شهریور ۱۳۹۹ ساعت 0:36 توسط محمّدرضا ممتازواحد  |  قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

درگذر از سالگرد درگذشت بانو«دلکش» معرفتِ آوازی یا آوازِ معرفتی؟ !نگارش: محمدرضا ممتازواحددر یکی از آثار خصوصی بانو دلکش (عصمت باقرپور پنبه‌فروش بابلی (زادهٔ ۳ اسفند ۱۳۰۳ در بابل – درگذش قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

پیش به‌سوی جشن ۸۰ سالگی «شجریان» بلبلانیم، که در موسم گل خاموشیم نگارش: محمدرضا ممتازواحددر خلوتی خوشایند که مطبوعِ حالِ هر اهل قلمی است، ضمن اطلاع از خبر خوشِ ترخیص استاد ارجمند «محمدرضا شجریان قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

گذروگذاری بر دلایلِ مانایی یک صدا شجریان ! بی تو آواز بهم می‌ریزد... نگارش: محمدرضا ممتازواحد نگاه به «مرگ» از منظری، عُروج به جاودانگی است و انسان پس از مرگش، از این دنیای فانی به جهانِ همیشه باقی قدم می‌گذارد و شگفتا که به‌تعبیر برخی از عالمان و عارفانِ خدایی، لحظه‌ی مرگ، یکی از شورانگیزترین دقایقِ حیاتِ آدمی است که در آن لحظه، بشر، عدم و نیستی و فنا را درک می‌کند و آن لحظه‌ای است که برخی از حُکما آن را، آرامشِ مطلق خوانده‌اند. قول و غزل در ساز و سخن...

 یادکردی از شادروان «روح‌الله خالقی»سرگذشت موسیقی ایران، واقعیت یا حقیقت؟! نگارش: محمدرضا ممتازواحداصولاً «تاریخ‌نگاری» در بین ایرانیان، سنتی نامألوف و نامتداول بوده است و از آنجا که شیوه‌ی نقلِ تاریخ قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب

 مروری کوتاه بر برنامه‌های طنزمحور تلویزیونیجای خالی موسیقیِ طنز و طنز موسیقایی نگارش: محمدرضا ممتازواحدچندی است که برنامه تلویزیونی «شبخند» از شبکه تلویزیونی «شما» در حال پخش است. برنامه تلویزیونی "ش قول و غزل در ساز و سخن...ادامه مطلب